Τζόζεφ Κόνραντ, Η καρδιά του σκότους, εκδ. Πατάκη, μετ. Αλεξάνδρα Παπαθανασοπούλου

Στις 129 σελίδες αυτού του πυκνογραμμένου και στιβαρού βιβλίου συμπυκνώνεται ολόκληρη η ιστορία της ευρωπαϊκής αποικιοκρατικής βαρβαρότητας. Η ιμπεριαλιστική Ευρώπη εκπροσωπείται στη νουβέλα από τον βασιλιά Λεοπόλδο Β΄του Βελγίου και την εγκληματική του παρέμβαση στο Κονγκό, μια χώρα που έκτοτε ταλανίζεται από το παράδοξο δίπολο, από τη μια πλευρά να συγκαταλέγεται στις εν δυνάμει πλουσιότερες χώρες του κόσμου, με τεράστια αποθέματα πολύτιμων μετάλλων, διαμαντιών, πετρελαίου και άνθρακα, και από την άλλη να διαθέτει τον φτωχότερο λαό στον κόσμο. Ο Κόνραντ όμως δεν μένει μόνο στη συγκεκριμένη καταγγελία. Το αφηγηματικό παρόν που βρίσκει τον βασικό ήρωα στον Λονδρέζικο Τάμεση, “ένα από τα πιο σκοτεινά μέρη της γης”, προφανώς καταδεικνύει την άποψη του συγγραφέα για την σκοτεινή καρδιά της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας που δεν αφήνει βέβαια στο απυρόβλητο ούτε τη Βρετανία.

Το έργο βασίζεται σε πραγματικό ταξίδι του Κόνραντ στο Κονγκό, το 1890, και εκφέρεται μέσα από τον αφηγηματικό μονόλογο του Τσάλς Μάρλοου, ενός ναυτικού - alter ego του συγγραφέα, σε ένα ατμόπλοιο μέσα στον Τάμεση. Αφηγείται πώς του είχε ως αποστολή ανατεθεί από τη βελγική εταιρεία εμπορείας ελεφαντόδοντου στο Κονγκό να εισχωρήσει στα βάθη της ζούγκλας αναζητώντας τον λοχαγό Κουρτς, έναν από τους αποτελεσματικότερους πράκτορες-υπαλλήλους της εταιρείας στην εκμετάλλευση των ντόπιων και στην προμήθεια ελεφαντόδοντου. Στην πραγματικότητα ο Κουρτς είναι ένας θρύλος, ένας άνθρωπος που σχεδόν μεταφυσικά έχει κατορθώσει να κυριαρχήσει στην περιοχή απομυζώντας όλον τον ορυκτό της πλούτο και διαφεντεύοντας τους γηγενείς που τον λατρεύουν σαν θεό.

Το ταξίδι του Μάρλοου όμως είναι κάτι παραπάνω από αυτό. Καθώς ο ήρωας-αφηγητής πλέει αργά προς τα ενδότερα της Αφρικανικής ηπείρου, η μετάβαση μεταμορφώνεται σε ένα υπαρξιακό τρομακτικό μονοπάτι προς τα βαθύτερα, σκληρότερα, βιαιότερα και πιο απάνθρωπα σκοτάδια της ανθρώπινης ύπαρξης. Η αναφώνηση του Κουρτς “Η φρίκη! Η φρίκη!” είναι πραγματικά ό,τι συμπυκνώνει καλύτερα το αίσθημα που καταλαμβάνει στην κορύφωση του βιβλίου και τον ήρωα και τον αναγνώστη θυμίζοντας τον “ιερό τρόμο” του Καζαντζάκη, το δέος που νιώθει ο άνθρωπος όταν αναμετριέται με τις ανώτατες δυνάμεις της ύπαρξης. 

Ο πολωνοεβραϊκής καταγωγής Τζόζεφ Κόνραντ γράφει στα αγγλικά, την τρίτη γλώσσα που μιλούσε, κινούμενος κατά δήλωσή του από τις προσωπικές του εμπειρίες και καταφέρνει να μας αφήσει όχι μόνο μια ανεκτίμητη ιστορική καταγραφή της αυτοκρατορικής θηριωδίας στο Κονγκό, αλλά και ένα έργο με βαθιά και αυξανόμενη ένταση, αριστοτεχνικά δομημένο και εκφραστικά άρτιο, με πανέμορφες, σκληρές εικόνες και ολοζώντανους χαρακτήρες. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο πως ο αντι-ήρωας Κούρτς, μέσα στην χαρισματική παραφροσύνη του και τη ρητορική του ιδιοφυία, την πολυσχιδή χειριστική προσωπικότητά του που φλερτάρει πότε με τη μεγαλοσύνη και πότε με την τρέλα, την επιδραστική του μανία που παραλύει τις ηθικές αντιστάσεις όσων των γνωρίζουν, αγγίζει τα όρια του μύθου και παρουσιάζεται τελικά ως μια από τις πιο δυνατές μορφές της παγκόσμιας λογοτεχνίας. 

Από το 1900 που δημοσιεύτηκε αναρρίθμητες είναι οι επιρροές και η απήχηση του βιβλίου στην τέχνη. Η ταινία “Αποκάλυψη τώρα” του Φράνσις Φορντ Κόπολα εμπνέεται από το βιβλίο, αν και μεταφέρει τη δράση σε μια άλλη βασανισμένη επίσης περιοχή του κόσμου, ο Τ.Σ. Έλιοτ στην “Έρημη Χώρα” εμπνέεται από τον Κουρτς για το ποίημα "Κούφιοι Άνθρωποι", ενώ και ο Νομπελίτσας Μάριο Βάργκας Λιόσα κάνει συχνές αναφορές στο βιβλίο στο έργο του “Το όνειρο του Κέλτη”.

Ρ.Κ.